Afet durumlarında kalıcı ve geçici yerleşim alanlarının belirlenmesi, afet öncesi hazırlıklı olunmaması nedeniyle hızlı karar üretme gerektirebilir.

 24 Şubat 2023 tarihli ve 32114 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Cumhurbaşkanlığı kararnamesinde, olağanüstü hal kapsamında yer alan illerde yerleşme ve yapılaşma hususunda alınacak bazı tedbirlere yer verilmiştir. Sürdürülebilir yaşamı tesis edebilmeyi başarmak kapsamında, mevcut kararname başlıca dört temel kaygıya sebep olmaktadır. 

1. Mera Kanunu ve Orman Kanunu Ek 16 kapsamında belirtilen alanların kullanılabilecek olması,

2. Yeni yapılanma alanlarında jeolojik etüt ve zemin etüt raporlarının, adeta sihirli bir değnekmiş gibi görülmesi,

3. Afet alanlarından çıkan yıkıntı atıklarının döküm alanlarına belirlenmesi işi Valiliklerin ukdesine bırakılmakla beraber, kararname çıktığından bugüne atık alanlarını belirleme yöntemine ilişkin hiçbir yazılı belgenin hazırlanmamış olması,

4. Canlı yaşamı ve insan varlığının bağlı olduğu toprağın, halihazırda iş makinalarının alt üst etmesini onaylarcasına görülmez kılınması,

Afet durumlarında kalıcı ve geçici yerleşim alanlarının belirlenmesi, afet öncesi hazırlıklı olunmaması nedeniyle hızlı karar üretme gerektirebilir. Ancak sonuçların daha yıkıcı olmaması için özel tedbirlere gereksinim açıktır. Yeniden yapılanmada her şeyden önce doğal süreçlerin ortaya koyduğu riskler ve potansiyeller hızlıca araştırılabilir. Sadece jeolojik etütler yeterli değildir. Depremden kaçarken kısa, orta ve uzun dönemde, afetler dalgasına uğranmayacağını kim garanti edebilir? Kararname ile belirtilen, yapılaşma ile olası bitki örtüsü kaybının, iki katı orman yaratma ile telafi edilebileceği nasıl anlaşılabilir? Bitki örtüsü, görülen bitkilerden daha fazla anlamı olan bir varlıktır. Kaybolan doğanın değerinin, orman oluşturulacak alanın değeri ile eş olduğu nereden bilinebilir? Ya toprak... Her gün iş makinalarının yüzeydeki, milyonlarca canlıyı barındıran toprağı nasıl hoyratça hırpaladığını, üst toprağı alt toprakla karıştırdığını, özetle yaşamın bağlı olduğu toprak içi canlı yaşamı nasıl yok ettiğini izlemekteyiz. İnsan dışı milyonlarca can bugün öldürülürken, yarın belki milyonlarca insanın açlık ve kuraklıkla yaşamını kaybedeceği ya da alandan göç edeceği şimdiden söylenebilir. Doğaya ve doğanın süreçlerine mevcut kör bakış, bütün bu kaygıların cevaplarını cılız kılacağı ortadadır. Doğaya dokunmak, artık nazik bir yeni doğan bebeğe dokunmak gibi olmalıdır. Doğa sadece gördüğünüzden ibaret değildir. Görmediğiniz ekolojik süreçler, sistem analisti olarak yaklaştığınızda yüksek hassasiyeti içerebilir. Her Yaşamın sürekliliği için kötü inşaatı önlemek varken, sadece ve adeta bir sihirli değnekmiş gibi jeolojik etütlere bel bağlanan yaklaşım, yarın doğa bozunumu sonucu bugün inşası başlanan yeni yaşam alanlarını yeni nesillerin terk etmemesine de çözüm olabilir mi hiç? Elbette jeolojik etüt önemlidir ancak tek başına yeterli değildir ve ülkemiz gibi dünyanın en büyük ve olacağı kesin deprem bölgeleri için her zaman en kritik konu da değildir.

Özetle belirtmek gerekirse, jeolojik etütlerle eş zamanlı, yeraltı suyu beslenimi, heyelan, erozyon, toprak biyokütlesi (verimliliği), bitki örtüsü karbon depolaması, yaban yaşamı hareketliliği vb. etütler de tıpkı jeoteknik etütler gibi hızlı yapılabilir. Kaldı ki bu ekolojik süreçler tek başlarına da anlamlı değildir. Bu süreçlerin analizinde ve bütünleşik yorumlanmasında, böylece yapılaşma açısından en sağlıklı yerlerin saptanmasında bu yöndeki peyzaj bilgisine ve tabanına başvurulabilir. Bu tür, şehircilikten peyzaj tabanlı şehircilik anlayışına geçişte yön vermesi için, TMMOB Peyzaj Mimarları Odasının hazırladığı Peyzaj Planlama ve Tasarım İle Afet Riski Azaltma Ve Dirençlilik Artırma Ön Teknik Raporundan yararlanılabilir.  

TMMOB Peyzaj Mimarları Odası

15. Dönem Yönetim Kurulu