4 Nisan 2012 tarih ve 28254 sayılı Resmi gazete ile yayımlana Ilısu Barajı ve HES Projesi 2012/10 sayılı Genelge‘nin 7. Maddesi " Projenin gerçekleştirilmesi için gerekli olan bütün altyapı ve üstyapı inşaatları için gereken tesislerin çevresel etki değerlendirmeleri yapılırken projenin, 7 Şubat 1993 tarihinden önce yatırım programına alınmış olması durumu dikkate alınacak ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinden muafiyet hususu buna göre değerlendirilecektir. " denilerek Hasankeyf doğal ve kültürel peyzajların geriye dönüşü olmayan tahribatları üzerine....

ILISU VE HES PROJESİ İÇİN ÇED MUAFİYETİ  GENELGESİNİ ODA GÖRÜŞÜ 08.05.2012

Odamız,  Mimarlar Odası ile birlikte 4 Nisan 2012 Tarih ve 28254 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlanan 2012/10 sayılı Ilısu Barajı ve HES Projesi Genelgesi‘nin 7. Maddesi‘nin yürütmesinin durdurulması talepli dava açtık.

4 Nisan 2012 tarih ve 28254 sayılı Resmi gazete ile yayımlana  Ilısu Barajı ve HES Projesi 2012/10 sayılı Genelge‘nin  7. Maddesi " Projenin gerçekleştirilmesi için gerekli olan bütün altyapı ve üstyapı inşaatları için gereken tesislerin çevresel etki değerlendirmeleri yapılırken projenin, 7 Şubat 1993 tarihinden önce yatırım programına alınmış olması durumu dikkate alınacak ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinden muafiyet hususu buna göre değerlendirilecektir. "  denilerek,  Proje için çevre mevzuatı uyarınca alınması gereken izinlere ilişkin talepler ile bu taleplere dayanılarak gerçekleştirilecek işlemler, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile bu hususta görevli diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca ivedilikle sonuçlandırılacaktır." hükmü ile  proje ve projenin gerçekleştirilmesi için gerekli olan bütün altyapı ve üst yapı inşaatları için gereken tesislerin çevresel  etki değerlendirmeleri yapılırken projenin 7 Şubat 1993 tarihinden önce yatırım programına alınmış olması durumu dikkate alınacak ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinden muafiyet hususu buna göre değerlendirileceği düzenlenmiş, proje için çevre mevzuatı uyarınca alınması gereken izinlere ilişkin talepler ile bu taleplere dayanılarak gerçekleştirilecek işlemler, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile bu hususta görevli diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca ivedilikle sonuçlandırılacağı belirtilmiştir.

2012/10 sayılı Genelge‘nin 7. Madde hükmünün;

•Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu‘nun 7.10.2010 tarih ve 2010/968 İtiraz No‘lu kararına aykırılığı,

• Keza düzenleme, 17.7.2008 günlü, 26939 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanan ÇED Yönetmeliğinin 14.4.2011 tarih ve 27905 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlanan 1. Maddesi ile değişik geçici 3. Maddesine aykırılığı nedenleri ile yürütmesinin durdurulması istemli dava açılmış bulunmaktadır.

Odamız yasal dayanağını, aynı düzenlemenin getirildiği 8 Aralık 2010 Tarih ve 27779 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlanan 2010/24 sayılı Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu Genelgesi‘nin 9. Maddesinin de yürütmesi de 14. Dairenin 28.12.2011 tarih ve 2011/15826 sayılı kararı ile durdurulmuş olan yargı kararından almaktadır.
2872 sayılı Çevre Kanunu‘nun 2. maddesinde, sürdürülebilir çevre "Gelecek kuşakların ihtiyaç duyacağı kaynakların varlığını ve kalitesini tehlikeye atmadan, hem bugünün hem de gelecek kuşakların çevresini oluşturan tüm çevresel değerlerin her alanda (sosyal, ekonomik, fiziki vb.) ıslahı, korunması ve geliştirilmesi sürecini ifade eder"; sürdürülebilir kalkınma ise "Bugünkü ve gelecek kuşakların, sağlıklı bir çevrede yaşamasını güvence altına alan çevresel, ekonomik ve sosyal hedefler arasında denge kurulması esasına dayalı kalkınma ve gelişmeyi ifade eder" şeklinde tanımlanmıştır. Buna göre sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkelerinin içeriği itibarıyla hem bugünün hem de gelecek kuşakların çevresini oluşturan tüm çevresel değerlerin her alanda ıslahı, korunması ve geliştirilmesi ile sağlıklı bir çevrede yaşamasını güvence altına aldığı açıktır. Aynı Yasa‘nın "Çevresel etki değerlendirmesi" başlıklı 10. maddesinde "Gerçekleştirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmeler, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlamakla yükümlüdürler.

Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı veya Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararı alınmadıkça bu projelerle ilgili onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez; proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez. Çevresel Etki Değerlendirmesine tabi projeler ve Stratejik Çevresel Değerlendirmeye tabi plan ve programlar ve konuya ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir." kuralına yer verilmiştir.

Bu sebeple; Genelge hükmünün 14.4.2011 günlü, 27905 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik‘in 1. maddesi ile değişik geçici 3. maddesinde, "7/2/1993 tarihli ve 21489 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinden önce;

a) Üretim ve/veya işletmeye başladığı belgelenen projelere,
b) Uygulama projeleri onaylanmış veya çevre mevzuatı ve ilgili diğer mevzuat uyarınca yetkili mercilerden izin, ruhsat veya onay ya da kamulaştırma kararı alınmış veya yatırım programına alınmış veya mevzi imar planları onaylanmış projelerden;

•1)      Bu Yönetmeliğin EK-I Listesinde yer alan projeler için 17.7.2015 tarihine,

•2)       EK-II Listesinde yer alan projeler için 17.7.2013 tarihine kadar yatırımına başlanmış projelere,
Çevre Kanunu ve ilgili diğer yönetmeliklerde alınması gereken izinler saklı kalmak kaydıyla bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz." düzenlemesine yer verilmiştir.

Genelgeler, yönetimin iç işleyişine ilişkin metinler içeren, yönetimin görevine giren konularda işlem tesisine ve eylemde bulunmaya yol gösteren, benzer durumlarda eşitlik ve genellik ilkelerine uygun tasarrufta bulunulmasına yardımcı olan metinler olup hukuk alanına yeni bir unsur getirmeleri sübjektif hakları ihlal etmeleri ve düzenleyici mahiyette olmaları halinde iptal davasına konu olacakları tabiidir. Genelgeler; Anayasaya, Kanun, Kanun Hükmünde Kararname, tüzük ve yönetmelik hükümlerine aykırı olamazlar gerekçesi ile  Odamız ve Mimarlar Odası ile ortaklaşa hazırlanılan yürütmeyi durdurma talepli dava metninde;  Genelge hükmünün dayanağı ÇED Yönetmeliğinin geçici 3. maddesinde yer alan düzenlemeyle; ÇED Yönetmeliğinin ilk kez 7.2.1993 günlü, 21489 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanarak yürürlüğe girmesi nedeniyle ÇED sürecinin sadece planlama aşamasında yer alan projelere uygulanacak olması ve kazanılmış hakların korunması prensibinden hareketle Yönetmelikten önce yetkili mercilerden izin ve/veya onay almış faaliyet ve yatırımlar için, Çevre Kanunu ve ilgili diğer yönetmeliklerde gerekli olduğu öngörülen izinlerin alınması, 7.2.1993 tarihinden önce maddede sayılan şartlardan herhangi birinin gerçekleşmiş olması ve EK-I Listesinde yer- alan projeler için 17.7.2015 tarihine, EK-II Listesinde yer alan projeler için ise 17.7.201-3 tarihine kadar yatırımına başlanmış olması şartıyla ÇED uygulamasından muafiyet getirildiği anlaşılmaktadır.

Dava konusu Ilısu Barajı ve HES Projesi ile ilgili Genelge hükmü projenin yanında projenin gerçekleştirilmesine yardımcı olan tüm altyapı ve üst yapı tesislerinin, dayanağı yönetmelik hükmü ile getirilen muafiyet hükmünü genişletecek şekilde ÇED sürecinden muafiyet getirilen proje ile birlikte projenin gerçekleştirilmesine yardımcı nitelikte olan tüm tesislerin çevresel etki değerlendirmesi yapılırken projenin 07.02.1993 tarihinden önce yatırım programına alınmış olması durumunun dikkate alınacağı ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinden muafiyet hususunun buna göre değerlendirileceği yolunda düzenleme getirildiği görülmektedir.

Bu durumda, dava konusu Genelge hükmü ile, dayanağı Yönetmeliğin amacını aşan ve ÇED sürecinden muafiyeti genişleten bir düzenleme getirilmiş bulunduğundan, Genelge hükmünde dayanağı Çevre Kanunu ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğine açıkça aykırıdır.

Dava konusu Ilısu Barajı ve HES Projesi ile ilgili Genelge hükmü projenin yanında projenin gerçekleştirilmesine yardımcı olan tüm altyapı ve üst yapı tesislerinin, dayanağı yönetmelik hükmü ile getirilen muafiyet hükmünü genişletecek şekilde ÇED sürecinden muafiyet getirilen proje ile birlikte projenin gerçekleştirilmesine yardımcı nitelikte olan tüm tesislerin çevresel etki değerlendirmesi yapılırken projenin 07.02.1993 tarihinden önce yatırım programına alınmış olması durumunun dikkate alınacağı ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinden muafiyet hususunun buna göre değerlendirileceği yolunda düzenleme getirildiği görülmektedir.

Bu durumda, dava konusu Genelge hükmü ile, dayanağı Yönetmeliğin amacını aşan ve ÇED sürecinden muafiyeti genişleten bir düzenleme getirilmiş bulunduğundan, Genelge hükmünde dayanağı Çevre Kanunu ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğine açıkça aykırı olması sebebi ile Genelge‘nin 7. maddesi yargıya taşınmıştır.